H VICTORIA HISLOP ΣΤΟ YMAGBLOG

Victoria Hislop
Η γη των χανσενικών

Κείμενο, συνέντευξη
Κωνσταντίνος Πανάτσας

Μόλις είχε φτάσει στην Θεσσαλονίκη. Γοητευτική, μπριόζα, ένα ζωντανό μείγμα αγγλικού τακτ και μεσογειακού ταμπεραμέντου. Το χαμόγελο, αναπόσπαστο από τα χείλη της. Συναντήσαμε τη Victoria Hislop η οποία μας έμαθε αγγλιστί την ιστορία της Σπιναλόγκας, του μαρτυρικού νησιού της εξορίας των λεπρών…

Οι Άγγλοι συνωστίζονται σωρηδόν κάθε καλοκαίρι στην Μύκονο. Η Victoria Hislop επισκέφτηκε την Κρήτη ως ενδιάμεσο σταθμό με τελικό προορισμό τη Σπιναλόγκα. Ασυνήθιστο. Στο παρελθόν λειτουργούσε λεπροκομείο στο μικρό νησί δίνοντάς του άμεσα, μιαν εικόνα φρίκης, ένα “δυσάρεστο” αέρα. Η συγγραφέας ένιωσε κάτι το περίεργο, αλλά συνάμα οικείο, γνώριμο. Η Κρήτη την φιλοξένησε 30 φορές. Τα σπαστά ελληνικά προσαρτήθηκαν βαθμιαία στο λεξιλόγιο της.
Έμαθε την ιστορία του νησιού. Οι κάτοικοι καλλιεργούσαν τη γη, υπήρχε υποτυπώδες εμπόριο, ένα καφενείο λειτουργούσε δίπλα στο κουρείο του νησιού. Το νησί, ιστορικά, απέκτησε γεννήτρια και ηλεκτροδοτήθηκε προτού πάρει ρεύμα η απέναντι παραλία. Η ερωτική ιστορία ανάμεσα στον γιατρό και την ασθενή εξελίχθηκε σχεδόν φυσικά. Και ο γιατρός βρήκε τον τρόπο να θεραπεύσει το χτικιό. Απολαύστε τη συνέντευξη της γυναίκας που διηγήθηκε την απομόνωση και τις οικογενειακές προκαταλήψεις με τα πιο γλυκά χρώματα, αυτά των γερανιών στη Σπιναλόγκα.

Μόλις λίγες ώρες στη Θεσσαλονίκη. Ποια η άποψή σας για την πόλη;
Μόλις έφτασα στη Θεσσαλονίκη και διστάζω να εκφράσω την άποψή μου για την πόλη. Ωστόσο, ήδη την βρίσκω φανταστική. Θα μείνω μόλις 2 μέρες. Μετά θα ταξιδέψω μία μέρα και στην Αθήνα. Δύο μέρες Θεσσαλονίκη, μία στην Αθήνα. Νομίζω πως είναι η σωστή ισορροπία!

Μας καλοπιάνετε ήδη… Ας περάσουμε στα “του βιβλίου”. Ο κύριος χαρακτήρας, η Αλέξις, επιθυμεί να μάθει τόσα πολλά πράγματα για το παρελθόν, για τους γονείς της. Θέλατε ποτέ εσείς, προσωπικά, να μάθετε κάτι τόσο πολύ για την ζωή σας;
Ακριβώς πριν γράψω το βιβλίο, έμαθα σημαντικά πράγματα που σχετίζονται με την οικογένειά μου. Ο μοναδικός χαρακτήρας που ίσως είναι σε κάποιον βαθμό βιογραφικός είναι η Sophia η οποία μοιάζει απίστευτα με την μητέρα μου. Είναι άκρως ενδιαφέρον που ξεκίνησες την συνέντευξη με αυτή την ερώτηση, και είναι κάτι που δεν με έχουν ρωτήσει ποτέ στο παρελθόν. Η μητέρα μου αποτυπώνεται στο χαρτί με τα γνωρίσματα αυτού του χαρακτήρα καθώς υπήρξε άνθρωπος λίγο μυστικοπαθής, κλειστός, που κρατούσε πράγματα για τον εαυτό του. Η γενιά μου, πόσο μάλλον η δική σου, είναι περισσότερο “ανοιχτή”, μοιραζόμαστε συναισθήματα, μιλάμε περισσότερο για τους προβληματισμούς μας. Ήταν η άποψη μιας περιόδου όπου δεν έπρεπε να μιλάς, δεν έπρεπε να δείχνεις συναισθήματα, δεν έπρεπε να εκτίθεσαι τόσο πολύ. Χαρακτηριστικά μιας βικτοριανής εποχής που έμειναν ζωντανά στο χρόνο. Αποκύημα του προηγούμενου αιώνα στην Βρετανία. Στα 30 μου λοιπόν, ανακάλυψα εντελώς τυχαία πως η μητέρα μου είχε μια κόρη η οποία πέθανε 2 χρόνια πριν ακριβώς γεννηθώ…

Πως νιώσατε;
Ήταν ένα τεράστιο σοκ για μένα. Έμεινα έκπληκτη. Δεν είχα ιδέα. Έμαθα εντελώς τυχαία, στα 30 μου χρόνια, πως είχα μια αδερφή που έχασε τη ζωή της 32 χρόνια πριν! Όλες οι φωτογραφίες, καθετί που είχε σχέση με αυτήν είχε απλώς εξαφανιστεί.

Και πως αντιδράσατε τελικώς;
Δεν ήξερα πώς να αντιδράσω. Απλά με τον καιρό κατάλαβα για ποιον λόγο έκρυψε αυτή την αλήθεια η μητέρα μου. Μέσα μου, κατάφερα να εξηγήσω γιατί αντέδρασε έτσι και έμαθα περισσότερα για την ίδια, για την πίεση που άντεξε και έγινε αυτό που έγινε στην πορεία. Πραγματικά η ερώτηση ήταν πολύ ενδιαφέρουσα γιατί μου δόθηκε η ευκαιρία να εξηγήσω που ριζώνουν οι απόψεις μου για τα οικογενειακά μυστικά στα οποία στηρίχθηκε η κεντρική ιδέα μου για το βιβλίο. Τα οικογενειακά μυστικά, και για ποιόν λόγο οι άνθρωποι αναγκάζονται ή προτιμούν να τα κρατούν μέσα τους. Επηρεάστηκα τρομακτικά από αυτό το γεγονός που μου συνέβη. Και ο χαρακτήρας στο τέλος του βιβλίου αναρωτιέται γιατί δεν του αποκαλύφθηκε το πώς υπήρχε λέπρα στην οικογένεια και προτίμησαν να του το κρύψουν.

Η μητέρα σας πως αντέδρασε απέναντί σας;
Μου εξήγησε απλώς πως αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι της δικής της γενιάς, της δικής της φιλοσοφίας αντιμετώπιζαν τις τραγωδίες που τους αφορούσαν. Έχουμε μια αγγλική έκφραση που ταιριάζει απόλυτα σε αυτή την περίπτωση. “Είχα ένα σκελετό στο βάθος της ντουλάπας μου”… Κάτι κρυφό που σε αφορά άμεσα, βρίσκεται τόσο κοντά σου και προτιμάς να το αγνοείς τηρώντας μια στάση αδιαφορίας, μια μάσκα που σε εμποδίζει να αντιδράσεις.

Το “Νησί” κυριάρχησε στη βρετανική λίστα των Best Sellers για περισσότερες από 24 εβδομάδες, ενώ στην Ελλάδα παραμένει ακόμα ανάμεσα στις κορυφαίες επιλογές, ξεπερνώντας πλέον τις 30 εβδομάδες. Οι πωλήσεις πλησίασαν τα 850.000 αντίγραφα. Νιώθετε έκπληκτη για αυτή την “απόδοση”;
Απλώς ήταν κάτι το μη αναμενόμενο. Δεν το περίμενα. Δεν μπορούσα να το προβλέψω.

Δεν νιώσατε από την αρχή πως ήταν μια δυνατή ιστορία που μπορούσε με τη σωστή ώθηση να κάνει… πάταγο;
Πάντα ένιωθα πως ήταν μια καλή ιστορία. Όταν όμως την έγραφα, δεν είχα το μυαλό μου στο πως θα πάνε οι πωλήσεις της. Είχα άλλα να σκεφτώ! Την Μαρία, τον γιατρό, την αρρώστια και την θεραπεία της. Δεν είχα χρόνο να σκεφτώ την μετέπειτα πορεία. Όταν προσπάθησα να πλησιάσω εκδότες, κανείς δεν ήθελε να το εκδώσει…

Κανείς;
Κανείς. Οι 6 μεγαλύτεροι εκδότες της Βρετανίας το απέρριψαν αμέσως. Το θέμα του ήταν η λέπρα, κάτι όχι και τόσο εμπορικό! Είναι από τις περιπτώσεις που δεν μπορείς να πεις “μ’ αρέσει, θα το εκδώσω αυτή τη στιγμή”. Η ιδέα δεν είχε εμφανιστεί ποτέ ξανά. Και οι απαντήσεις κυμαίνονταν στο “καλή και δυνατή ιστορία αλλά δεν με ενδιαφέρει”. Τελικά, μου προκάλεσε ιδιαίτερη έκπληξη που άρεσε σε τόσους πολλούς ανθρώπους.

Η λέπρα πλέον ανήκει στις θεραπεύσιμες ασθένειες. Ωστόσο, ορισμένες ασθένειες συνεχίζουν να ωθούν κάποιους στο περιθώριο. Πως εξηγείτε αυτή τη διαρκή τάση για απομόνωση μιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων;
Είναι η ανθρώπινη φύση. Είναι ο φόβος που “απομακρύνει” ορισμένες ομάδες ανθρώπων και τις ωθεί στο περιθώριο.

Η φύση της αρρώστιας;
Και βέβαια πρέπει να συνυπολογίζεται. Έτσι αντιμετωπίζονταν αρχικά και οι λεπροί. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αντέδρασε ο κόσμος όταν πρωτοεμφανίστηκε και το AIDS. Κανείς δεν γνώριζε πως μεταδίδεται. Δεν πλησιάζαμε ο ένας τον άλλο, ήμασταν προσεκτικοί, φοβερές στιγμές! Η λέπρα και το AIDS έχουν πολλές ομοιότητες σε αυτό το επίπεδο. Η άγνοια πάνω στα συγκεκριμένα θέματα τα καθιστούσε άμεσα απειλητικά και οι άνθρωποι εύκολα απομόνωναν ομάδες που θεωρούσαν επιρρεπείς.

Πριν γράψετε το βιβλίο, κάνατε κάποια σχετική έρευνα. Μείνατε έκπληκτη με κάτι που συναντήσατε κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου; Κάτι που να σχετίζεται με την ασθένεια, τους ασθενείς ή τις καταστάσεις που τους αφορούν;
Ναι… Στην πραγματικότητα ότι γνώριζα για την λέπρα ήταν οι αναφορές αυτής της ασθένειας στη Βίβλο. Και αυτό στην Παλαιά Διαθήκη… Υπάρχει ένα ολόκληρο κεφάλαιο για το πώς φροντίζεις ένα λεπρό. Κάτι που είχα ακούσει πιθανότατα στο σχολείο ή την εκκλησία. Όταν έκανα την έρευνά μου, ερχόμουν αντιμέτωπη ξανά και ξανά με τις αναφορές της Βίβλου. Εκεί είχε μείνει η αντιμετώπιση της ασθένειας, χιλιάδες χρόνια μετά την συγγραφή αυτού του χωρίου στις Γραφές. Και αυτές οι αναφορές στη Βίβλο βοηθούν ακόμα στην καταπολέμηση της λέπρας. Στην Ινδία… Έτσι, κατά κάποιον τρόπο δεν σοκαρίστηκα. Νομίζω πως ο κόσμος αντιλαμβάνεται την λέπρα ως την πιο άσχημη και απεχθή ασθένεια.

Στο βιβλίο σας περιγράφετε μέρη και καταστάσεις με απίστευτη ακρίβεια. Τα έχετε επισκεφτεί;
Έχω επισκεφτεί τη Σπιναλόγκα δεκάδες φορές…


Μήπως την Ελούντα απέναντί της;
Όχι. Έμενα στην Πλάκα, ένα μικρό χωριό. Συνήθιζα να παίρνω το πλοίο νωρίς το πρωί που μετέφερε εργάτες. Βρισκόμουν εκεί πριν ξεκινήσουν για το νησάκι τα μεγάλα πλοία από την Ελούντα με τους τουρίστες.

Πως νιώσατε στη Σπιναλόγκα γνωρίζοντας πως αποτελούσε μέρος “εξορίας” για τους λεπρούς;
Από τη μία είναι πολύ καταθλιπτικό. Σου δίνει την αίσθηση, εκ προοιμίου πως είναι θλιβερό. Στην πραγματικότητα, μόλις φτάνεις εκεί, νιώθεις μια παράδοξη αντίφαση μέσα σου. Δεν νιώθεις μόνο οίκτο για όσους έζησαν εκεί. Οι άνθρωποι που επιβίωναν εκεί περνούσαν τη ζωή τους, με δυσάρεστες όμως και χαρούμενες στιγμές. Για αυτές τις όμορφες στιγμές έγραψα και το βιβλίο.

Πόσο δύσκολο ήταν να αποτυπώσεις στο χαρτί τα συναισθήματα που σου προκάλεσε ο χώρος;
Το πίστευα πως ήταν έτσι. Πίστευα σε αυτή τη φανταστική εκδοχή της Σπιναλόγκας. Δεν βρήκα καθόλου δύσκολο το να την περιγράψω. Όπως κατάλαβες, τα ελληνικά μου είναι κάτι περισσότερο από σπαστά και δεν μπορώ να διαβάσω την γλώσσα σας. Αποτέλεσμα; Δεν μπορούσα να μιλήσω με ανθρώπους που ήξεραν καλά την αληθινή ιστορία. Πλέον, μετά τη διαμονή μου εκεί και την έκδοση του βιβλίου μου, έρχονται πολλοί και μου διηγούνται ιστορίες. Υπήρχε δυστυχία εκεί…

Περάσατε το μήνυμά σας;
Ο κόσμος φαίνεται πως επαναλαμβάνει την ίδια συμπεριφορά. Δεν είχα σκοπό να κάνω κήρυγμα. Το βιβλίο μου δεν ήθελα να είναι διδακτικό. Όχι, σε καμία περίπτωση. Ωστόσο οι άνθρωποι γύρω μας αντιδρούν θετικά στο μήνυμα πως “δεν πρέπει να περιθωριοποιούμε κανέναν απολύτως”.