Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΑΝΕΖΗΣ ΣΤΟ Y MAGAZINE

Σωτήρης Δανέζης,
Το ντοκιμαντέρ της ζωής του

«Μόνο να ξέρεις ότι έχουμε περιθώριο μέχρι τις 15.30 γιατί με περιμένει ένας επίμονος Φιλανδός» ήταν η πρώτη κουβέντα που μου είπε. Χωρίς να χάσω δευτερόλεπτο, πάτησα αμέσως το rec. Απολαύστε το!
Έχετε δηλώσει: «Δεν θέλω να στήνω μια καριέρα πάνω στο πόσο κινδύνεψα, αυτό το αφήνω να το κάνουν άλλοι». Για ποιο λόγο είστε ενάντια στις ερωτήσεις που αφορούν το πόσο δυσκολευτήκατε σε κάποια αποστολή το πόσο κινδυνεύσατε;»
Νομίζω δεν αφορά κανέναν και οι σχετικές αναφορές μας αποπροσανατολίζουν από το ίδιο το θέμα. Ασχολούμαστε όλοι με τους εαυτούς μας και το πόσο πολύ δυσκολευτήκαμε να φέρουμε πίσω αυτές τις πληροφορίες, χάνοντας την ουσία. Η ουσία και το νόημα είναι στο να δούμε πώς αυτοί, οι πρωταγωνιστές της ιστορίας, οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της ιστορίας, αντιμετωπίζουν την καθημερινότητα τους και τις δυσκολίες της. Πώς επιβιώνουν αυτοί και όχι πως επιβιώσαμε εμείς δεκαπέντε μέρες μαζί τους.

Πόσο δύσκολο είναι να πείσετε κάποιον να σας μιλήσει για τα προβλήματά του, γνωρίζοντας ότι αυτά θα προβληθούν σ’ όλο τον κόσμο;
Εξαρτάται από άνθρωπο σε άνθρωπο και από το τι ακριβώς έχει να σου πει ο καθένας. Υπάρχουν κάποιοι που θα ανοίξουν την καρδιά και το σπίτι τους, γιατί απλά θέλουν να μοιραστούν μαζί σου την περιπέτειά τους, χωρίς κανέναν ενδοιασμό και χωρίς κανένα ουσιαστικό όφελος. Θα σου πουν την ιστορία τους και εσύ θα την προβάλεις στην Ελλάδα, πολύ μακριά από τον δικό τους τόπο. Και δε θα το κάνουν με υστεροβουλία, απλώς γιατί θέλουν να πουν την ιστορία τους. Υπάρχουν άλλοι, των οποίων τη μαρτυρία θα αποσπάσεις με κόπο. Υπάρχουν και εκείνοι που θα μοιραστούν απίστευτα πράγματα μαζί σου, γιατί θέλουν να τα βγάλουν από μέσα τους, πιστεύοντας ότι αν τα πουν σε σένα και στο μέσο που θα τα προβάλεις, δε θα επηρεαστούν άμεσα. Θυμάμαι πως μίλησα με έναν μισθοφόρο από τη Σιέρα Λεόνε, μπροστά στην κάμερα, ο οποίος έλεγε ασύλληπτα πράγματα και πραγματικά ήταν να απορεί κανείς το πώς τα έλεγε στο φακό. Και στο τέλος καταλήγαμε μάλλον στο συμπέρασμα, ότι ήθελε να τα βγάλει από μέσα του, ήθελε ουσιαστικά, απλώς να μιλήσει.

Ποια είναι η βάση πάνω στην οποία «στήνετε» μία αποστολή και επιλέγετε κάποιο θέμα για να ξεκινήσετε;
Τα κριτήρια είναι εντελώς υποκειμενικά και προσωπικά. Επιλέγουμε θέματα που μας ιντριγκάρουν, που πιστεύουμε πως θα έχουν ενδιαφέρον για εμάς και ελπίζουμε να έχουν ενδιαφέρον και για αυτούς που θα το παρακολουθήσουν.

Η ηθική και το ντοκιμαντέρ είναι έννοιες συνυφασμένες;
Το ντοκιμαντέρ έχει τη δική του ηθική. Ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζεις το θέμα σου, ο τρόπος με τον οποίο τεκμηριώνεις την άποψή σου, το καθετί είναι θέμα ηθικής. Αντικειμενικότητα, απλώς δεν υπάρχει. Ακόμη και ο τρόπος που θα τοποθετήσεις τελικώς τις διαφορετικές απόψεις, τι θα μπει πρώτο και τι δεύτερο, έχει ένα υποκειμενικό κριτήριο. Και να θυμάσαι: η φωνή του τελευταίου θα ακουστεί πιο δυνατά στα αυτιά του θεατή.

Επιλέγετε πάντα να ζητήσετε και τις δύο απόψεις;
Δε μας ενδιαφέρει να παρουσιάσουμε απαραιτήτως και τις δύο πλευρές. Είναι φορές που η άποψή μας, είναι απόλυτα ξεκάθαρη, είναι «δοσμένη» από την αρχή, και τα σχόλιά μας είναι εμφανή. Και όταν αναφέρομαι σε σχόλια δεν εννοώ την αφήγηση. Σχόλια που προέρχονται ακόμη και από μία σεκάνς, μία σιωπή. Γιατί, προσωπικά, δε νομίζω ότι έχει καμία αξία να παρουσιάσουμε, για παράδειγμα, τις απόψεις της Χούντας της Βιρμανίας. Δε με ενδιαφέρει να ακούσω τι λέει ο στρατηγός και γιατί επιβάλλεται. Αν επιλέξω να μιλήσω για τη Χούντα στη Βιρμανία, θα δώσω τη δυνατότητα να ακουστούν σε όλους αυτούς οι οποίοι πολεμούν τη χούντα. Για το λόγο αυτό επιλέξαμε να καταγγείλουμε το καθεστώς αυτό και τον τρόπο με τον οποίο καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Εσείς, προσωπικά για ποιόν λόγο επιλέξατε να ασχοληθείτε με το ντοκιμαντέρ;
Το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ δε σου δίνει πολλές δυνατότητες να προχωρήσεις σε βάθος μία ιστορία. Πρέπει να καλύπτει και τις δύο πλευρές, διατηρώντας μία, έστω σχετική, αντικειμενικότητα. Εμάς, δε μας ενδιέφερε να κάνουμε ρεπορτάζ. Μας ενδιέφερε να χρησιμοποιήσουμε το ρεπορτάζ ως εργαλείο, να χρησιμοποιήσουμε την έρευνα ως εργαλείο, για να πούμε μία ιστορία με λιγότερους δημοσιογραφικούς και τηλεοπτικούς κανόνες.

Το ντοκιμαντέρ είναι είδος δημοσιογραφίας;
Το ντοκιμαντέρ είναι ένα κινηματογραφικό είδος. Ξεκίνησε από τον κινηματογράφο, έχει περάσει στην τηλεόραση και αύριο θα υπάρχει στο διαδίκτυο. Και υπάρχουν πολλών ειδών ντοκιμαντέρ. Αυτό με το οποίο ασχολούμαστε, δεν αισθάνομαι ότι μπαίνει σε κάποια ειδική κατηγορία. Πάντα όμως τελικός αποδέκτης και κριτής είναι το κοινό. Αν αισθάνεται κανείς ότι πρέπει να μπει μία ταμπέλα, εγώ δεν αισθάνομαι ότι πρέπει να την βάλω.

Χρειάζεται καθόλου θεωρία για να κάνεις ένα ντοκιμαντέρ;
Δε θα έλεγα ότι χρειάζεται θεωρία, αλλά πάθος, αφοσίωση, κίνητρο και την δύναμη για να κατορθώσεις να πεις πως: θέλω να καταγράψω μία πτυχή της πραγματικότητας, να την αναδομήσω μέσα από το μοντάζ και να την παρουσιάσω.

Διδάσκεται το ντοκιμαντέρ;
Νομίζω ότι υπάρχουν πράγματα και γενικές αρχές, όπως και ένα θεωρητικό υπόβαθρο, που επιτρέπεται να διδαχθούν. Και είναι καλό να το έχεις αυτό το συγκεκριμένο υπόβαθρο. Από εκεί και πέρα, κάποια πράγματα τα μαθαίνεις στην πορεία. Αν πάρεις μία κάμερα στο χέρι και βγεις στο δρόμο για να γυρίσεις το δικό σου ντοκιμαντέρ θα βρεθείς μπροστά σε διλήμματα. Θα συναντήσεις εμπόδια, θα ανακαλύψεις δυσκολίες και θα έχεις εσωτερικές συγκρούσεις για το αν θα πρέπει να το κάνεις έτσι ή αλλιώς, που καμία θεωρία δεν πρόκειται να σου δώσει τη λύση.

Πόσο σας αρέσει αυτό που κάνετε;
Για να το κάνω σημαίνει ότι μ’ αρέσει. Δηλαδή συνηθίζω να κάνω πράγματα που μου αρέσουν και αποφεύγω πράγματα που με αναγκάζουν να κάνω, όσο αυτό είναι εφικτό. Υπάρχουν φορές που αντιμετωπίζεις δυσκολίες, προβλήματα και εμπόδια, αλλά σημασία δεν έχει πόσο δύσκολος είναι ο δρόμος, ούτε πόσες φορές θα πέσεις κάτω, αλλά το πόσο γρήγορα θα σηκωθείς.

Ποια ήταν η καλύτερη στιγμή που ζήσατε σε μια εκπομπή;
Κάθε στιγμή και κάθε φορά που βλέπουμε το τελικό αποτέλεσμα αισθανόμαστε ότι μπορεί να κουραστήκαμε, να δουλέψαμε ατελείωτες ώρες, να ξενυχτήσαμε, να τσακωθήκαμε… Η τελική ικανοποίηση μας ανταμείβει. Όλα ξεκινάνε από μία ιδέα και όλοι προσπαθούμε αυτή την ιδέα, τελικώς να την υλοποιήσουμε και να την κάνουμε εικόνα.

Τι ρόλο παίζουν σε όλα αυτά τα νούμερα;
Σαφώς παρακολουθούμε και τα νούμερα. Αλλά δε βαδίζουμε σύμφωνα με αυτά. Αλίμονο, αν λέγαμε: «Πέσαμε! Την επόμενη φορά να κάνουμε ένα ακροβατικό για να ανέβουμε!». Θα κάνουμε αυτό που πρέπει και μας αρέσει να κάνουμε.

Πόσο καθοριστική είναι η σημασία της οργάνωσης στην κάθε αποστολή;
Ένας από τους πιο βασικούς παράγοντες είναι η οργάνωση. Αν δεν οργανώσεις την αποστολή, θα συναντήσεις άπειρα προβλήματα. Από τις δυσκολίες στα γυρίσματα και το, ενδεχομένως, λιγότερο υλικό, μέχρι τη φτώχεια στο μοντάζ. Έτσι, δύσκολα θα μπορέσεις να δημιουργήσεις κάτι αξιόλογο. Η αρχή και το τέλος όλης αυτής της ιστορίας είναι η οργάνωση.

Ποιος είναι ο απώτερος στόχος κάθε ντοκιμαντέρ και κάθε εκπομπής;
Ο στόχος μας είναι να δώσουμε φωνή σ’ αυτούς που δεν έχουν. Να δείξουμε όσα δε δείχνουν οι άλλοι. Να μιλήσουμε για θέματα που βρίσκονται πέρα από τον ορίζοντα της καθημερινής ενημέρωσης, της οποίας γινόμαστε αποδέκτες μέσα από τις εφημερίδες και την τηλεόραση. Να μιλήσουμε για όλα αυτά τα θέματα τους λαούς και τους τόπους που βρίσκονται στην αθέατη πλευρά του κόσμου…

Η τηλεόραση κατά πόσο στηρίζει το ντοκιμαντέρ;
Το ντοκιμαντέρ αποκτά ένα δικό του κοινό και μέσα από την τηλεόραση. Δε θα γίνει ποτέ το τηλεοπτικό blockbuster. Δε θα μπει στο top10 της AGB, αλλά αρχίζει και αποκτά μία θέση στο πρόγραμμα κάθε καναλιού, που θέλει να προσφέρει αυτό το είδος της εναλλακτικής ενημέρωσης.

Ζώντας μέσα σε μία εμπόλεμη ζώνη, πόσο επηρεάζεται η προσωπικότητά σας;
Επηρεάζει την καθημερινότητά σου. Διαπιστώνεις ότι το να έχεις ένα πακέτο τσιγάρα και να μπορείς να το καπνίσεις μέχρι το τέλος, είναι πολύ σημαντικό, γιατί κάποιος άλλος, έχει ένα τσιγάρο στο πακέτο για να βγάλει όλη την εβδομάδα. Το ότι ανοίγεις τη βρύση σου και το νερό «πίνεται» είναι τρομερά σημαντικό, τη στιγμή που έχεις επισκεφτεί μία χώρα στην οποία το μαζεύουν από μία, και μόνο, βρύση σταγόνα - σταγόνα. Το ότι κοιμάσαι το βράδυ και δεν φοβάσαι πως κάποιος θα σπάσει την πόρτα και θα σε πάρει σηκωτό, για να σε πάει για ανάκριση…

Με όλα αυτά εκπλήσσεστε;
Κάθε φορά εκπλήσσεσαι. Η ζωή δε σταματάει ποτέ να σε εκπλήσσει. Υπάρχουν στιγμές που επαναλαμβάνεται, αλλά ακόμα και η επανάληψή όσων θα συμβούν, γίνεται με ένα ξεχωριστό και μοναδικό τρόπο, που σου διατηρεί αυτό το στοιχείο της έκπληξης. Πολλά πράγματα τα περιμένεις, αλλά το απρόοπτο είναι πάντα στοιχείο της πραγματικότητας που καταγράφεται. Άλλωστε τα απρόοπτα δε σταματούν ποτέ. Ό,τι κι αν έχεις κάνει, όπου κι αν έχεις πάει, ό,τι κι αν έχεις δει, το απρόοπτο είναι ένα στοιχείο που το συναντάς πάντοτε. Είναι αυτό που θα σου ανατρέψει την εικόνα ή ακόμη και τη δομή ολόκληρης της εκπομπής που έχεις χτίσει στο μυαλό σου.

Ο φόβος;
Κάθε στιγμή, σε κάθε αποστολή, οι σκέψεις διαφέρουν. Δεν αφήνεις πολλά περιθώρια στο φόβο να κυριαρχήσει. Σ’ αυτό βοηθάει η εμπειρία. Ο φόβος είναι εκεί και υπάρχει. Αυτό που τον μειώνει λέγεται εμπειρία. Δεν μπορείς να τον ελέγξεις, μπορείς απλά να τον βάλλεις στην καθυστέρηση. Να τον αφήσεις να ενεργοποιηθεί με κάποιο delay, να τον βάλλεις στην πίσω πλευρά του μυαλού σου. Να τον παραμερίσεις για λίγο για να κάνεις τη δουλειά σου. Δεν έχεις το χρόνο να αρχίσεις να τρέχεις πανικόβλητος πάνω κάτω.

Τώρα που μιλήσατε για χρόνο, η έννοια «ελεύθερος χρόνος» υπάρχει στη ζωή σας;
Η μέρα έχει 24 ώρες, όμως αυτές δεν φτάνουν. Ο χρόνος όλων μας που δουλεύουμε σε αυτή την παραγωγή, είναι πιεσμένος και περιορισμένος. Δουλεύουμε αργίες, σαββατοκύριακα, έχουμε ξενυχτήσει ουκ ολίγα βράδια, τα σημάδια απ’ τα ξενύχτια είναι φανερά στα πρόσωπα όλων μας! Είναι μία δουλειά που για να γίνει, χρειάζεται πραγματικά να αφοσιωθείς σε αυτήν και να κάνεις μεγάλες προσωπικές θυσίες…

Τι είναι αυτό που μένει στο τέλος κάθε αποστολής;
Υπάρχουν πάρα πολλά πράγματα που κουβαλάς μαζί σου. Εικόνες, συναισθήματα, αλήθειες, ψέματα. Υπάρχουν βιώματα που όλα θα ΄θελες να τα μεταφέρεις σ’ αυτό που θα παρουσιάσεις, μάλιστα στον υπερθετικό βαθμό. Θέλω να δείξω τα όσα έζησα, τα όσα είδα, τα όσα γνώρισα και ακόμα περισσότερα. Και αυτό είναι που προσπαθείς να κάνεις στο τέλος. Να πεις την δική σου ιστορία…

Συνέντευξη, κείμενο: Μαρίνα Βασιλάτου
Φωτογραφίες: Προσωπικό αρχείο Σωτήρη Δανέζη